Доисторическая эпоха Китая — период в истории Китая со времён появления на его территории первых человекообразных и до появления первых письменных источников о его истории.

Понятие «доисторический Китай»

Условность разграничения периодов

Граница между доисторической и исторической эпохами Китая довольно условна. Древнейшие китайские письменные источники датируются 13 в. до н. э. Они затрагивают лишь последний период династии Шан и географически ограничены регионом Иньсю, примерно совпадающим с современным Аньяном. Это был религиозный и, возможно, также политический центр в последние три столетия династии Шан. Содержание ранних письменных источников ограничивается краткими надписями на бронзовых сосудах и на гадательных костях — лопаток крупного рогатого скота и панцирей черепах. К тому же до настоящего времени расшифрованы далеко не все ранние иероглифы: в особенности проблемы связаны с идентификацией географических названий и обозначений народов и племён. Поэтому, несмотря на наличие письменных источников, даже после 1300 г. до н. э. основной массив данных об истории Китая связан с археологическими находками — это тем более справедливо для тех регионов, где письменность отсутствовала, однако справедливо и для региона Иньсю.

Такая размытая историческая картина, когда письменные памятники не могут обеспечить основной массив исторических данных, сохраняется примерно до 200 г. до н. э., после чего, наконец, можно говорить о хорошей увязке между археологическими и письменными данными.

Взаимосвязь между археологией и исторической традицией

Существует определённая взаимосвязь между археологией и исторической традицией Китая. Несмотря на отсутствие письменных источников о периоде до 1300 г. до н. э. (и скудность источников в течение последующего тысячелетия), китайские историки активно интересовались и писали об этих временах. В конце периода Чжоу и во времена династии Хань исторические работы были кодифицированы: так возникли историчееские труды о древнейшей истории Китая, где содержались описания исторических событий (не всегда реальных) и описания их предполагаемых причин. Исторические работы постоянно снабжались комментариями, с тем, чтобы чиновники в тот или иной период могли обращаться к ним как к справочным пособиям. В китайской историографии существует довольно подробное описание позднейшего дописьменного периода.

После крушения Китайской империи в 1912 г. мнения китайцев о надёжности источников о древнейшей истории разделились. Под влиянием достижений западной археологии в начале 20 в. Китае возникли «Школа доверия к древности» (xingupai, 信古派) и более скептичная «Школа сомнения в древности» (yigupai, 疑古派), которую основал Гу Цзеган. Раскопки в Иньсюе подтвердили существование династии Шан. Список правителей данной династии до того момента рассматривался всего лишь как миф как западными исследователями, так и сторонниками Гу Цзегана, однако открытие перевернуло представления о китайской историографической традиции и усилило в Китае позиции школы «Доверия к древности». Западные исследователи также не исключали возможности нахождения археологического подтверждения династии Ся, как и в случае с династией Шан, однако у них оставались серьёзные сомнения по поводу наиболее раннего периода китайской истории — эпохи трёх властителей и пяти императоров, предшествовавшей династии Ся. Китайские историки, напротив, с большим доверием относились к историчности данного периода. По их мнению, этот период был историей клановых лидеров и периодом «десяти тысяч царств» (萬國, wan guo). Указанный термин использовался в традиционной историографии для описания аграрных поселений, обнесённых стенами, существовавших в Китае в период пяти императоров, и археологически соответствовавших, по-видимому, культуре Луншань. В них же китайские историки видели корни династий Ся, Шан и Чжоу.

Синоцентризм в китайской археологии

Все события мифологического периода, согласно традиционной китайской историографии, происходили в Чжунъюане (en:Central Plain (China)), Центральной долине реки Хуанхэ на северо-западе современной провинции Хэнань и юго-западе Шаньси, а также в долине реки Вэйхэ в Шэньси. Согласно традиционной китайской историографии, именно из этих мест китайская цивилизация распространилась в другие части Китая, который в тот момент ещё не представлял собой заметной цивилизации. Открытие культуры Яншао около 1920 г. как будто бы было ещё одним подтверждением данной концепции в русле синоцентризма. Затем, когда в начале 1930-х гг. на восточном побережье Шаньдуна была открыта культура Луншань, в устоявшиеся представления пришлось вносить поправки. Историк Фу Синьян (nl:Fu Sinian, 傅斯年, 1896—1950) разработал «гипотезу И на востоке и Ся на западе» (Yi Xia dongxi shuo, 夷夏東西說), согласно которой, древнейшее население Китая делилось на 2 группы, восточную — (Dong)Yi и западную, Ся (Xia). Эту теорию далее развил Лян Сиюн (nl:Liang Siyong, 梁思永, 1904—1954). В рамках этой теории считалось, что культуру Яншао развивало население западной группы Ся, а культуру Луншань — население восточной группы И. Такие представления до 1950-х гг. были доминирующей теорией китайской праистории, которой следовали как китайские, так и западные историки.

Около 1960 г. были опубликованы исследования, согласно которым культура Луншань не сосуществовала с культурой Яншао, но произошла от последней. Именно тогда Чжан Куанцзы (en:Chang Kwang-chih), автор всё ещё влиятельной среди китайских историков книги «Археология древнего Китая», разработал «теорию региона-ядра». Согласно этой теории, культура Яншао была древнейшей китайской культурой, которая возникла на Центральной долине. Из неё развилась культура Луншань, которая затем распространилась к восточному побережью. Центральная равнина, согласно данной теории, сохраняла своё уникальное положение, поэтому такая интерпретация вполне соответствовала привычному для китайской археологии синоцентризму.

Затем, начиная с 1970-х гг., археологи обнаруживали всё больше артефактов в областях за пределами Центральной равнины, что явно опровергало концепцию синоцентризма. Многие из этих предметов по возрасту были старее, чем предметы из Центральной равнины, а иногда, к тому же, лучше по качеству или художественнее по исполнению. Это справедливо, в частности, для нефритовых изделий культуры Хуншань на территории современной Внутренней Монголии, а также, безусловно, для бронзовых артефактов из nl:Sanxingdui на территории современной провинции Сычуань.

В 1981 г. теория «области-ядра» была окончательно опровергнута. В этом году Сюй Бинци (nl:Su Bingqi, 蘇秉琦, 1909—1997) опубликовал гипотезу «региональных систем и культурных категорий» (quxi leixing, 區系類型). Он выделил шесть региональных систем, каждую из которых он, в свою очередь, подразделил на ряд культурных подсистем. И хотя в этой новой теории Центральная равнина продолжала играть важную роль в развитии китайской культуры, в ней, однако, уже не говорилось об одностороннем влиянии её на периферию. Региональные культуры развивались собственным путём, со своими специфическими характеристиками; влияние же рассматривалось как двустороннее — как центра на периферию, так и наоборот, а влияние региональных культур друг на друга — как более важное, чем влияние на них со стороны Центральной равнины. Сюй Бинци сравнил в 1999 г. свою теорию с «небом, усеянным звёздами» (mantian xingdou, 满天星斗).

De latere Chinese beschaving was het resultaat van een voortdurende wisselwerking tussen een aantal gelijkwaardige regionale culturen. K.C. Chang bouwde hierop voort door in 1986 het begrip Chinese interaction sphere te introduceren. Volgens hem hadden de belangrijkste regionale culturen elkaar dusdanig beïnvloed dat er rond 3000 v.Chr. een culturele eenheid was ontstaan. Die eenheid mocht vanaf dat moment Chinese cultuur worden genoemd.

Тем не менее, синоцентризм в китайской археологии сохранялся. Zo blijft men culturele beïnvloeding afkomstig van buiten China zien als «niet-relevant». Met China wordt dan het gebied binnen de landsgrenzen van de Qing-dynastie bedoeld, toen China zijn grootste omvang had. Hoewel bijvoorbeeld Charles Higham aangetoond heeft dat de prehistorische culturen van zuid-China en die van het vasteland van Zuidoost-Azië één geheel vormden, blijft men in China de neolithische en bronstijd-culturen van zuid-China nog steeds geïsoleerd bestuderen. Hetzelfde geldt voor de ontwikkeling van de strijdwagen of voor culturen gedragen door sprekers van Indo-Europese talen in Sinkiang, het uiterste westen van het huidige China.

У такого националистического подхода было две причины. Het was allereerst een reactie op een opvatting die tussen 16e en de eerste helft van de 20e eeuw bij veel westerse wetenschappers had bestaan. Zij waren van mening dat de belangrijkste elementen van de Chinese beschaving niet uit China zelf afkomstig konden zijn. Landbouw, metaalbewerking, aardewerk, astronomie of het schrift waren ontstaan in het oude Egypte, Mesopotamië of het oude India. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd deze visie verlaten. Dit kwam door ideologische factoren zoals de ingezette dekolonisatie, maar vooral doordat de visie volledig was achterhaald door feitelijke archeologische vondsten. De tweede oorzaak is een probleem waar de archeologie als wetenschap in veel landen mee wordt geconfronteerd. Bijna overal wordt de archeologie met staatsmiddelen gefinancierd. Omdat de archeologie veel ruimte laat voor interpretaties, kunnen er onder die staatsinvloed binnen de archeologie opvattingen ontstaan met een nationalistische ondertoon. Zo kreeg in de Volksrepubliek de archeologie impliciet de opdracht de met de huidige staat verbonden cultuur te verklaren, waarbij sinds 1949 als extra randvoorwaarde het schema van het historisch materialisme gold.

Pas in de jaren 1990 ontstond voorzichtig een nuancering. Zo schreef An Zhimin (安治敏, *1924), archeoloog uit de Chinese Volksrepubliek en specialist op het terrein van de prehistorie van Sinkiang in 1993 dat kennis van het koper en brons China had bereikt via het Tarimbekken vanuit een "verder weg gelegen westen (further west). Dit was een erkenning vanuit de Volksrepubliek dat elementen van de Chinese cultuur "weleens afkomstig konden zijn van buiten China.

До палеолита: люфенгпитек

Древнейшие найденные в Китае ископаемые останки гоминид относятся к миоцену и датируются 7-8 млн лет назад. Речь идёт о части нижней челюсти с несколькими сильно повреждёнными зубами, найденной близ деревни Лунцзягоу (Longjiagou) в округе Уду на территории современной провинции Ганьсу. Эту находку описали лишь в 1988 г. и отнесли к местной разновидности дриопитека, Dryopithecus wuduensis.

В 1957 г. в местности Сяолунтань в округе Кайюань (современная провинция Юньнань) обнаружен ряд ископаемых зубов. Первоначально их приписали ещё одному подвиду дриопитека Dryopithecus keiyuanensis, однако в 1965 г. классификация была пересмотрена, и вид получил название сивапитек. Эта обезьяна ныне рассматривается как предок орангутана.

В конце 1970-х гг. близ Шихуэйба в округе Люйфэн в Чусюн-Ийском автономном округе, также в провинции Юньнань, обнаружены сотни ископаемых зубов, верхних и нижних челюстей, а также полный, хотя и повреждённый, череп. De grote kaakbotten en de schedel werden toegeschreven aan een nieuwe soort binnen het geslacht Sivapithecus, Sivapithecus yunnanensis, en de kleinere kaakbeenderen aan de Ramapithecus lufengensis aan een nieuwe soort binnen het geslacht Ramapithicus. Ramapithecus werd op dat moment gezien als een gemeenschappelijke voorouder van apen en mensen. Die visie werd later herzien; vanaf 1998 wordt Ramapithecus beschouwd als een wijfjes-Sivapithecus, omdat binnen Sivapithecus sprake zou zijn van extreem seksueel dimorfisme. Omdat de in Shihuiba gevonden fossielen afweken van in de Siwaliks gevonden Sivapithecus-restanten, kreeg de Chinese vondst bij Shihuiba in 1987 een eigen geslachtsnaam, Lufengpithecus, met als soortnaam Lufengpithecus lufengensis. Tegelijkertijd werden ook de in 1957 uit Kaiyuan vermelde fossielen opnieuw geclassificeerd, nu als een nieuwe soort binnen Lufengpithecus, Lufengpithecus keiyuanensis.

В 1980 и 1990 гг. были найдены новые ископаемые останки в округе Юаньмоу в Чусюн-Ийском автономном округе в провинции Юньнань, в 100 км к северу от Люйфэна. Находка состояла из 1500 ископаемых зубов, 20 нижних и верхних челюстей и полного черепа молодой человекообразной обезьяны. Гоминиды из Юаньмоу первоначально были отнесены к двум новым видам, Ramapithecus hudienensis и Homo orientalis. За исключением черепа, в 1987 г. их объединили в один вид, Lufengpithecus hudiensis, сестринский по отношению к виду Lufengpithecus lufengensis. Череп из юаньмоуской находки, по-видимому, относился к ранее неизвестному виду, Lufengpithecus yuanmouensis. Zolang de Yuanmou-vondsten nog niet voldoende zijn beschreven, wordt Lufengpithecus yuanmouensis echter beschouwd als een juniorsynoniem voor Lufengpithecus hudienensis, zodat Lufengpithecus uit Yunnan kan worden onderverdeeld in drie soorten.

Uit het vroege Pleistoceen zijn fossielen gevonden van een reuzenaap, Gigantopithecus blacki. Deze hominoide was nauw verwant aan de Sivapithecus. Net als Sivapithecus (en Lufengpithecus) wordt ook het geslacht Giganthopithecus beschouwd als een onderfamilie van de Ponginae en daarmee een voorouder van de orang-oetan. De Chinese paleontoloog Zhang Yinyun (张银运) stelde dat de reuzenaap tegelijkertijd had geleefd met Homo erectus. Deze stelling veroorzaakte een nieuwe discussie, nu over het eerste verschijnen van Homo erectus in China en daarmee over de begindatum van het paleolithicum. Net als bij de discussie over de positie van Lufengpithecus zien Chinese wetenschappers ook bij het eerste verschijnen van Homo erectus een mogelijke eigen rol van China. Belangrijk hierbij waren de (omstreden) dateringen van de archeologische vondsten van Longgupo in het district Wushan van de huidige stadsprovincie Chongqing, van Renzidong in het district Fanchang van de huidige provincie Anhui en de extreem vroege datering van de Jianshimens.

Палеолит

Древнейшие артефакты гоминид

К настоящему моменту древнейшими свидетельствами пребывания человекообразных существ на территории Китая являются артефакты из Жэньцзыдуна (人字洞) в провинции Аньхой. Согласно наиболее смелой, но спорной датировке, они датируются около 2 млн лет назад. В 1959 г. в Сихоуду (西後度), провинция Шаньси были найдены verbrande botresten en mogelijk bewerkte stenen, датируемые около 1,8 млн лет назад. Ook hier zijn geen fossielen van mensen of mensachtigen gevonden, maar als deze bewerkingen inderdaad door mensen zijn gedaan, behoort deze vondst tot één van de oudste uit het Chinese paleolithicum.

Уже в 1930-е гг. были опубликованы сообщения о находках артефактов эпохи раннего плейстоцена (1,8 — 0,8 млн лет назад). Пьер Тейяр де Шарден vond in een rivierbedding bij Нихэвань (泥河灣), провинция Хэбэй een aantal (dierlijke) botresten en een facet-steen en die volgens hem door mensen was bewerkt. Zijn theorie vond toen weinig navolging. Na 1978 is het archeologisch onderzoek in het Nihewan Bekken sterk uitgebreid. De vele artefacten die sindsdien zijn gevonden wijzen erop dat dit gebied reeds in het vroege Pleistoceen door mensen moet zijn bewoond. Fossielen van mensen of mensachtigen uit die vroege periode zijn er tot nu toe echter niet gevonden.

Человек прямоходящий

In 2005 werd bericht van de vondst van de Jianshimens. De drie gevonden fossiele tanden werden door Zheng Shaohua van de Chinese Academie van Wetenschappen gedateerd tussen 2,15 en 1,95 miljoen jaar. Deze veronderstelde ouderdom heeft gevolgen voor de op dit moment gangbare theorie waarbij Homo erectus pas 1,6 miljoen jaar geleden vanuit Afrika naar Azië is getrokken. Gaat men uit van de juistheid van die twee miljoen jaar dan zal die theorie moeten worden aangepast. De mogelijkheid dat oost-Azië of China naast Afrika een eigen rol gespeeld heeft bij het ontstaan of de evolutie van de mensheid wordt in Chinese publicaties vanuit overheidswege benadrukt. In 1927 zijn in grotten bij Zhoukoudian (nabij Peking) diverse fossielen van mensachtigen gevonden. De bekendste vondst was die van de Pekingmens (vroegere wetenschappelijke naam Sinanthropus pekinensis, nu Homo erectus pekinensis). Hij wordt tot de species Homo erectus gerekend die in ieder geval tussen 1.000.000 en 400.000 jaar geleden in China heeft geleefd.

Andere in China gevonden menselijke fossielen die tot de Homo erectus worden gerekend zijn de Yuanmoumens (tussen 600.000 en 500.000 jaar oud, hoewel omliggende dierlijke fossielen op 1,7 miljoen jaar worden geschat), de Lantianmens (tussen 1,15 miljoen en 650.000 jaar oud) en de Nanjing-mens (tussen 620.000 en 580.000 jaar oud).

Lijst van gevonden menselijke fossielen in China die tot de Homo erectus worden gerekend:

От Homo erectus к Homo sapiens

Opgravingen in Dali hebben in 1978 menselijke fossielen opgeleverd die tussen de 200.000 en 90.000 jaar oud zijn. Ondanks hun slechte staat zien Chinese archeologen in deze nl:Dalimens kenmerken van zowel de Homo erectus als van de Homo sapiens zichtbaar zijn. Andere vondsten van menselijke fossielen die door Chinese geleerden worden beschouwd als tussenvorm tussen Homo erectus en Homo sapiens zijn de цзиньнюйшаньский человек (260 тыс. лет назад)^[1], de nl:Changyangmens (200.000 jaar oud), de nl:Mabamens (tussen 135.000 en 129.500 jaar oud), de nl:Dingcunmens (tussen 120.000 en 100.000 oud) en de nl:Liujiangmens (130.000 en 70.000 jaar oud). Volgens de nl:enkele-oorspronghypothese zou Homo sapiens zich ongeveer 200.000 jaar geleden vanuit Afrika over de wereld hebben verspreid. Naar aanleiding van deze vondsten in China ontstond een nieuwe afstammingshypothese, het nl:multiregionale model. Homo sapiens zou zich volgens deze theorie tegelijkertijd op verschillende plaatsen in de wereld ontwikkeld hebben uit de daar reeds aanwezige species Homo erectus. Vervolgens vond vermenging plaats. Deze theorie pleit voor een eigen Chinese ontwikkeling van de huidige menselijke soort en heeft in China dan ook veel aanhang. Tegen deze theorie spreekt het feit dat er tot nu toe in China voor de periode tussen 90.000 en 30.000 jaar geen enkel menselijk fossiel is gevonden. Verder vertonen de in Dali en op andere plaatsen gevonden menselijke fossielen weliswaar kenmerken van de Homo sapiens, maar geen enkel modern Chinees anatomisch kenmerk. Dit in tegenstelling tot fossielen die jonger zijn dan 30.000 jaar. Dit zou aantonen dat Homo sapiens, komende van elders, zich tussen 90.000 en 30.000 jaar in China heeft gevestigd en zo de Homo erectus heeft vervangen. Zolang er geen vondsten uit de periode zelf worden gedaan, blijven beide theorieën echter hun aanhang houden.

Excavations in Dali in 1978 have yielded hominid fossils that between 200,000 and 90,000 years old. Despite their poor state of Chinese archaeologists see this Dalimens characteristics of both Gay erectus as the Homo sapiens visible. Other finds of human fossils by Chinese scholars are considered as intermediate between Gay erectus and Gay sapiens are the Jinniushanmens (260,000 years), the Chang Yang Man (200,000 years), the Mabamens (between 135,000 and 129,500 years old), the Dingcunmens (between 120,000 and 100,000 old) and the Liujiangmens (130,000 and 70,000 years old). According to single-origin hypothesis Gay would sapiens about 200,000 years ago from Africa over the world have spread. Following these discoveries in China created a new origin hypothesis, the multiregional model. Gay sapiens would according to this theory simultaneously in different places in the world have developed from the species that are already present Gay erectus. Then mixing took place. This theory argues for a private Chinese development of the current human species in China and has a lot of followers. Against this theory expresses the fact that until now in China for the period between 90,000 and 30,000 years no human fossil was found. Furthermore, the Dali exhibit and other places found human fossils although characteristics of the Homo sapiens, but no modern Chinese anatomical feature. This contrasts with fossils that are younger than 30,000 years. This would demonstrate that Homo sapiens coming from elsewhere, is between 90,000 and 30,000 years in China has established and so the Gay erectus has replaced. Absence of finds from the period itself to be done, both theories, however, continue to keep their supporters.

Мезолит и неолит

Изменения в климате и природной среде

Около 14000 г. до н. э. в Китае закончилось оледенение Дали. Уровень моря в тот момент составлял на 110 м ниже нынешнего. Согласно одной из гипотез, в тот период Япония и Тайвань, а также индонезийские острова Суматра, Ява и Борнео соединялись с азиатским континентом (критику данной гипотезы см. в статье доисторические Филиппины). Около 13000 г. до н. э. климат был особенно холодным. Между 11150 и 10400 г. до н. э. среднегодовая температура возросла на 7 °C. Благодаря воде, образовавшейся от таяния глетчеров, уровень моря резко возрос. В момент перехода от плейстоцена к голоцену, между 10000 и 8000 гг. до н. э., уровень моря всё ещё был ниже нынешнего на 18 метров, однако около 5000 г. до н. э. достиг нынешнего уровня. Между 4000 и 3000 гг. до н. э. уровень моря возрос ещё на 5 метров, а затем постепенно снижался. Примерно 200 лет спустя был достигнут нынешний уровень.

Ondanks de snelle temperatuurstijging was het klimaat rond 11.000 nog steeds kouder en droger dan nu. Het lössgebied van de centraal Chinese vlakte kende een steppe-achtige vegetatie, die bestond uit droogtebestendige heesters, kruidachtigen en grassen. De fauna was van het elaphus-ultima type, waaronder wilde paarden (przewalskipaard), wilde ezels (equus hemionus), wilde waterbuffels (bubalus wansjocki) en oerossen (bos primigenius). Verder waren er verschillende soorten herten, zoals het reuzenhert (megaloceros ordosianus), Axishert (cervus hortulorum), edelhert en przewalskigazelle (Procapra przewalskii). Ook het dal van de Jangtsekiang was kouder en droger dan nu. De vegetatie bestond uit naaldbomen en kruidachtigen, de fauna was vergelijkbaar met die van het löss-gebied.

Na een koudeperiode die in de geologie bekend staat als de Jonge Dryas (tussen 9000 en 8000 v.Chr.) steeg de gemiddelde temperatuur relatief snel en ontstond een klimaat dat aanzienlijk warmer en natter was dan nu. De Oost-Aziatische moesson verschoof naar het noorden en zorgde tot in Mantsjoerije en Korea voor veel neerslag. De lösszone en het dal van de Gele Rivier veranderde in een gemengd bosgebied van zomergroen loofwoud en naaldbomen. De flora van het dal van de Yangzi werd subtropisch. Ook de fauna van beide gebieden veranderde. Er kwamen dieren die hoorden bij een warmer en vochtiger klimaat, zoals de bamboe rat, het Chinese waterree, de waterbuffel, Chinese tijger, het Pater-Davidshert en de Chinese alligator. De kustlijn lag veel meer naar het westen, het huidige schiereiland Shandong was een eiland. De Gele Rivier kwam in het huidige centrale deel van Henan uit in de Gele Zee. Door de slibafzettingen van die rivier ontstond allengs een alluviale vlakte, die in het begin nog zeer drassig was. De middenloop van de Yangzi veranderde in een breed gebied van meren, moerassen en hoger gelegen bossen. Nadat de moesson zich vanaf 4000 v. Chr steeds verder in zuidelijke richting had verplaatst, begon rond 3000 v.Chr. vrij abrupt een koelere periode, die doorliep tot ongeveer 750 v.Chr.

Ранний неолит, около 8000-6000 гг. до н. э.

In de Chinese archeologie wordt de term 'neolithisch' gebruikt als een vindplaats aan één of meer van de volgende vijf kenmerken voldoet: aanwezigheid van aardewerk, van geschuurde of gepolijste stenen werktuigen, een vaste woonplaats, verbouw van gewassen of het houden van dieren. Het begrip 'neolithisch' kreeg daarmee in China een ruimere betekenis dan in het westen. Men deed dit omdat de genoemde kenmerken zich in de diverse regio’s in een van elkaar afwijkende volgorde ontwikkelden. Hierdoor bestaan er voor aanduidingen van deelperiodes binnen het neolithicum verschillen tussen westerse publicaties over China en die uit China zelf:

Rond 10.000 v.Chr. kan men in China een noordelijke en een zuidelijke paleolithische cultuur onderscheiden. De geografische grens werd gevormd door de Qinling bergketen (秦嶺山). De meest opvallende artefacten van de noordelijke cultuur waren microlieten. Van deze Chinese microlietencultuur zijn inmiddels meer dan 200 vindplaatsen bekend, verspreid over centraal en noord China. De belangrijkste is de Xiachuan-cultuur. De aangetroffen artefacten waren gemaakt van vuursteen of kwartsiet, waren blad-, kegel- of wigvormig en werden gebruikt als schrapers, projectielpunten of als snijvoorwerpen. De Chinese microlietencultuur was verwant met soortgelijke culturen in Mongolië, Siberië en het noordwesten van Amerika.

Artefacten van de paleolithische en vroeg-neolithische cultuur van zuid-China zijn gevonden in kalksteengrotten en overhangende rotsen ten zuiden van de Yangzi, in zuidwest-China en langs de zuidoostkust. In het binnenland leefde men van jacht en verzamelen, aan de kust vooral van de vangst van vis, schaal- en schelpdieren. Daar ontstonden (semi)-permanente verblijfplaatsen, vergelijkbaar met de Jomoncultuur in Japan en te herkennen aan grote schelphopen. Door de stijgende zeespiegel zijn de oudste nederzettingen echter verdwenen. Opvallend kenmerk was verder het vroege gebruik van aardewerk, zowel in het binnenland als aan de kust. Er zijn duidelijke overeenkomsten met de Vietnamese Hoabinh-cultuur.

Переход к аграрным сообществам

Hoe deze jagers- en verzamelaarsculturen zich in China tot agrarische gemeenschappen hebben ontwikkeld is nauwelijks bekend. Dit heeft te maken met een hiaat in de archeologische vondsten voor de cruciale periode tussen 8000 en 6000 v.Chr., mede het gevolg van de institutionele organisatie van de Chinese archeologie. Paleolithisch onderzoek viel onder verantwoordelijkheid van de Chinese Academie voor Natuurwetenschappen, terwijl het neolithicum werd bestudeerd onder toezicht van de Chinese Academie voor Sociale Wetenschappen. Door gebrek aan samenwerking werd met name de overgangsperiode tussen beide tijdperken verwaarloosd.

Tot nu toe zijn de belangrijkste vindplaatsen voor periode tussen 8000 en 6000 v.Chr Yucanyan (district Dao in Hunan), Xianrendong en Diaotonghuan (beide in district Wannian in Jiangxi) en met name Nanzhuangtou (district Xushui in Hebei). Nanzhuangtou is de enige noordelijke vindplaats uit het vroege Holoceen. De hier gedane vondsten leverden echter niet meer op dan indirecte aanwijzingen voor de overgang naar sedentaire agrarische gemeenschappen:

• Stenen gebruiksvoorwerpen en gereedschappen. In Nanzhuangtou zijn maalstenen of schuurstenen gevonden (mo pan), wat kan duiden op verwerking van verzamelde eetbare wilde planten, maar ze kunnen ook zijn gebruikt voor het maken van andere werktuigen.
• Aardewerk. Op drie plaatsen in het noorden en minstens zes plaatsten in het zuiden zijn resten van aardewerk gevonden. De oudste scherven zijn afkomstig van Nanzhuangtou en zijn gedateerd tussen 10.500 en 7500 v.Chr. De gevonden potscherven zijn restanten van kruiken. Zij waren gemaakt van een grove kleibrij, waren na het bakken zacht en poreus en hadden een rode of grijze kleur. Verder was hoornblende en vermiculiet toegevoegd. Net als bij de oudste potscherven, die van de Japanse Jomoncultuur, hebben ook deze scherven touwversiering.
• (Semi)-permanente verblijfplaatsen. Er zijn stookplaatsen/haarden en askuilen gevonden in Ma’anshan in het Nihewanbekken.
• Gedomesticeerde dieren. In Nanzhuangtou zijn botten gevonden van mogelijk tot huisdier gemaakte honden. Het skelet van getemde honden (Canis familiaris) onderscheidt zich sterk van hun wilde voorouders, (Canis lupis), een kleine wolvensoort die zeer verspreid was gedurende het Pleistoceen. Mogelijk werden de honden niet alleen gebruikt bij de jacht, maar ook als voedsel. Uit de in Nanzhuangtou gevonden botten van varkens kan niet worden opgemaakt of het om wilde of getemde varkens gaat. Gevonden botten van kippen waren bijna zeker van niet gedomesticeerde exemplaren.
• Aanwezigheid van wilde varianten van latere cultuurgewassen.

De trosgierst, (Setaria italica, 粟, su) was afkomstig van de groene naaldaar (setaria viridis, 狗尾草, gouweicao. Mogelijk waren er drie onafhankelijke domesticaties van de trosgierst, één in Centraal-Azië (Afghanistan of Noordwest-Pakistan) en twee in China, (Xinglonggou in Binnen-Mongolië en de vallei van de Gele Rivier).

De pluimgierst, (Panicum miliaceum, 黍, shu) is van onzekere afkomst, mogelijk Panicum miliaceum subsp. ruderale. Deze soort kwam vooral voor in de westelijke, droge, koele en hoger gelegen delen, zoals Gansu en is mogelijk voor het eerst gedomesticeerd binnen de Dadiwancultuur. Langs de Gele Rivier kunnen behalve de Dadiwancultuur rond 6000 v.Chr. nog drie op de verbouw van gierst gebaseerde culturen worden onderscheiden, de Houlicultuur in Shandong en de Peiligang en Cishancultuur aan de middenloop van de rivier.

Rijst heeft zich ontwikkeld uit de wilde rijstsoort Oryza rufipogon. Mogelijk waren er in China twee domesticaties, de Pengtoushancultuur aan de middenloop en de Kuahuqiao- en Hemuducultuur aan de benedenloop van de Yangzi. Er zijn twee varianten van gedomesticeerde rijst gevonden, Oryza sativa indica en Oryza japonica (korte, dikke korrels). Uit genetisch onderzoek blijkt echter dat de ontwikkeling van Oryza japonica uit Oryza rufipogon los stond van die van Oryza sativa indica uit de wilde variant, Oryza nivara.

Культуры, выращивавшие просо

В центральном Китае около 6000 г. до н. э. различались три культуры среднего неолита: Цышань в провинции Хэбэй, Пэйлиган к югу от Жёлтой реки в провинции Хэнань, и Дадивань в долине Вэйшуй в провинции Шэньси. В те времена климат там был более тёплым и влажным, чем в настоящее время. Данные культуры культивировали просо (Setaria italica). Они также собирали плоды и орежи, в том числе грецкий орех (Juglans regia) и лесной орех (Corylus leteraphylea). В качестве домашних животных держали собак и свиней. Найдено большое количество костей банкивских кур (Gallus gallus), что указывает также на птицеводство.

Неясно, следует ли рассматривать культуру Байляньдун в провинции Гуанси как мезолитическую^[2]. Возможно, в период неолита земледельцы из долины Янцзы переселились на юг и адаптировали свои земледельческие навыки к местным условиям. Для южного Китая это означало прямой переход от палеолита к неолиту, минуя мезолит.

Культуры, выращивавшие рис

Het vroegste bewijs van proto-Chinese rijstteelt is door koolstof-14-datering gedateerd rond 6000 v.Chr. en wordt geassocieerd met de Peiligangcultuur (裴李崗文化) uit het Xinzheng-gebied (新鄭縣), Henan (河南省). De invoering van de landbouw leidde tot een toename van de bevolking, de mogelijkheid de oogst op te slaan en te herverdelen en ambachten toe te laten. In het laat-neolithicum groeide de Gele Rivier-vallei (黃河) uit tot een cultureel centrum, waar de eerste dorpen gesticht werden.

Er waren silo’s voor graanopslag, tamme honden en varkens en er werden gewassen verbouwd zoals kool, jujube, pruimen en hazelnoten. De meeste archeologisch belangrijke vondsten van dezen zijn die te Banpo (半坡), Xi'an (西安). In het 1e millennium v.Chr. begon men tinnen voorwerpen te maken in China.

Региональные неолитические культуры Китая

Hoewel er reeds 11.000 v. Chr aardewerk in China werd geproduceerd, is het voor archeologen pas vanaf 7000 v.Chr. mogelijk om op basis van aardewerk, (landbouw)werktuigen en grafvondsten verschillende regionale neolithische culturen van elkaar te onderscheiden. Tot het begin van de jaren 1980 zag men de culturen van de middenloop van de Gele Rivier als de bakermat van de Chinese beschaving. Die zou zich van daar uit hebben verspreid naar de randgebieden. Nu wordt aangenomen dat regionale culturen zich langs eigen wegen hebben ontwikkeld, elk met specifieke voor die cultuur geldende kenmerken. Uiteindelijk is de Chinese cultuur ontstaan door een proces van wederzijdse beïnvloeding, niet alleen tussen regionale culturen en die van de Centrale Vlakte, maar ook tussen regionale culturen onderling.

In onderstaand schema zijn voor de periode 7000 tot 1500 v.Chr. de belangrijkste neolithische culturen en oudste bronstijd culturen (vanaf 2000 v. Chr, voorzien van *) weergegeven. De datering van de diverse culturen vertoont in de literatuur grote onderlinge verschillen, de hier gekozen jaartallen kan daarom niet meer dan indicatief zijn.

In de tabel worden de volgende negen geografische gebieden onderscheiden:

1. Noordoost China: Binnen-Mongolië, Heilongjiang, Jilin en Liaoning.
2. Noordwest China (de bovenloop van de Gele Rivier): Gansu, Qinghai en het westelijk deel van Shaanxi.
3. Noordcentraal China (de middenloop van de Gele Rivier): Shanxi, Hebei, het westelijk deel van Henan en het oostelijk deel van Shaanxi. Dit is de 'Centrale Vlakte' (Zhongyuan, 中原), lang beschouwd als het gebied waar de Chinese beschaving is ontstaan en van waar uit ze zich heeft verspreid.
4. Oost China (de benedenloop Gele Rivier): Shandong, Anhui, het uiterste noorden van Jiangsu en het oostelijk deel van Henan.
5. Oostzuidoost China (de benedenloop van de Jangtsekiang): Zhejiang en het grootste deel van Jiangsu.
6. Zuidcentraal China (de middenloop van de Jangtsekiang): Hubei en het noordelijk deel van Hunan.
7. Sichuan en de bovenloop van de Jangtsekiang.
8. Zuidoost China: Fujian, Jiangxi, Guangdong, Guangxi, het zuidelijk deel van Hunan, de delta van de Rode Rivier in het noorden van Vietnam en het eiland Taiwan.
9. Zuidwest China: Yunnan en Guizhou.

Бронзовый век

Historians disagree about the dates of a «Bronze Age» in China. The difficulty lies in the term «Bronze Age», as it has been applied to signify a period in history when bronze tools replaced stone tools, and, later, were themselves replaced by iron ones. The medium of the new «Age» made that of the old obsolete. In China, however, any attempt to establish a definite set of dates for a Bronze Age is complicated by two factors:

1. arrival of iron smelting technology, and
2. persistence of bronze objects.

The earliest bronze artifacts have been found in the Majiayao culture site (between 3100 and 2700 BC),^[3][4] and from then on, the society gradually grew into the Bronze Age.

Bronze metallurgy in China originated in what is referred to as the Erlitou (Шаблон:Zh) period, which some historians argue places it within the range of dates controlled by the Shang dynasty.^[5] Others believe the Erlitou sites belong to the preceding Xia (Шаблон:Zh) dynasty.^[6] The U.S. National Gallery of Art defines the Chinese Bronze Age as the «period between about 2000 BC and 771 BC,» a period that begins with Erlitou culture and ends abruptly with the disintegration of Western Zhou rule.^[7] Though this provides a concise frame of reference, it overlooks the continued importance of bronze in Chinese metallurgy and culture. Since this is significantly later than the discovery of bronze in Mesopotamia, bronze technology could have been imported rather than discovered independently in China. However, there is reason to believe that bronzework developed inside China separately from outside influence.^[8][9]

После династии Ся к власти пришла династия Шан (также известная как династия Инь)^[10] в долине en:Yellow River Valley. While some direct information about the Shang Dynasty comes from Shang-era inscriptions on bronze artifacts, most comes from oracle bones — turtle shells, cattle scapulae, or other bones, which bear glyphs that form the first significant corpus of recorded Chinese characters.

Железо впервые входит в обиход во времена династии Чжоу, однако его использование минимально. В китайской литературе 6 в. до н.э. упоминается выплавка железа, однако бронза продолжает играть значительную роль как в археологическом, так и историческом контексте, ещё некоторое время после этого.^[11] Историк У. К. Уайт (W. C. White) утверждает, что «на протяжении всех периодов до конца династии Чжоу (256 г. до н.э.)» железо всё ещё не вытеснило бронзу and that bronze vessels make up the majority of metal vessels all the way through the позднего периода Хань, т.е. до 221 г. до н.э.^[12]

The Chinese bronze artifacts generally are either utilitarian, like spear points or adze heads, or ritualistic, like the numerous large sacrificial tripods known as dings in Chinese. However, even some of the most utilitarian objects bear the markings of more sacred items. The Chinese inscribed all kinds of bronze items with three main motif types: demons, symbolic animals, and abstract symbols.^[13] Some large bronzes also bear inscriptions that have helped historians and archaeologists piece together the history of China, especially during the Zhou Dynasty (1046—256 BC).

The bronzes of the Western Zhou Dynasty document large portions of history not found in the extant texts that were often composed by persons of varying rank and possibly even social class. Further, the medium of cast bronze lends the record they preserve a permanence not enjoyed by manuscripts.^[14] These inscriptions can commonly be subdivided into four parts: a reference to the date and place, the naming of the event commemorated, the list of gifts given to the artisan in exchange for the bronze, and a dedication.^[15] The relative points of reference these vessels provide have enabled historians to place most of the vessels within a certain time frame of the Western Zhou period, allowing them to trace the evolution of the vessels and the events they record.^[16]

Примечания